Hafıza Nedir? Hafızamız Nasıl Çalışır?

Hafıza tanımını bilimsel olmayan bir cümleyle anlatmam istense şu cümleleri kurardım: Yaptıklarımızı tek tek kaydeden, duygularımızla birlikte bizi biz yapan şeyleri depolayan bir odaya hafıza deriz. İşin bilimsel kısmına baktığımızda, bu cümlem çok değişmeyecek aslında ama anlamlanacak diyebilirim. Bugünkü yazımızda hafızanın ne olduğunu, ne iş yaptığını ve bu işi yaparken nasıl çalıştığını anlatmaya çalışacağım.Okurken keyif almanız dileğiyle.

Bazen bizi çok mutlu eden anıları bir kutuya saklayıp, o anda yaşadığımız duyguları hiç kaybetmemek isteriz. Kimi zaman da bunun aksine, yaşadığımız olayı ve bize hissettirdiklerini hiç yaşamamış olmak ya da silmek gelir içimizden . Ancak anılarımızı ne kutuya koyup saklayabiliriz ne de silip atabiliriz. Tabi bunu fiziksel olarak yapmamız imkansız gibi dursa da mental olarak baktığımızda, hafıza burada bizim için devreye girer. Hafızamız öğrendiğimiz bilgileri hem koruma hem de kurtarma yeteneğine sahiptir. Fakat herkesin de deneyimlediği üzere bu görevi kusursuz bir şekilde gerçekleştiremeyebilir.

Anılarımızın detayları, bir yılda %50 oranında değişir ama çoğumuz hatırladığımız bir olayı %100 doğru aktardığımızı savunuruz. Hemen hemen herkes ana olayı doğru bir şekilde aktarır fakat diğer küçük detaylar hafızamızda değişkenlik gösterebilir. Bu küçük detaylar;olay sırasında sizi, kimin aradığı ya da olayın gerçekleştiği sırada, kiminle birlikte olduğunuz gibi ufak şeyler olabilir.

Peki bunun nedeni ne olabilir? İlk olarak, hafızanın nasıl çalıştığını anlamaya başlayarak işe koyulalım.

Hafıza (Bellek) Nasıl Çalışır?

İnsan hafızası bilgiyi toplar,depolar,saklar ve saklanan bilgiyi geri getirir.Bunu yaparken ise 3 temel basamağı takip eder.

Yaşadığımız olaylar anıya dönüşür ve hafızamızda tutulur . Bu işlem, öncelikle yaşanılan olayın beyinde kodlanmasıyla başlar. Kodlama işlemi odaklanmayla doğru orantılıdır. Bir şeye ne kadar çok odaklanırsak hafızamız o kadar iyi kodlar. Kodlanan olay daha sonra hatırlanmak üzere saklanır. Bu saklamanın da türleri vardır. Yani anılarımız saklanırken farklı kategorilere ayrılır. Bunlar; duyusal hafıza, kısa süreli hafıza ve uzun süreli hafıza kategorileridir. Bu kategorilerde tutulan anılar, aynı zamanda depolanmış olur.  Depolanmış anılar hatırlamak istediğimiz  zamana kadar bizim farkındalığımız dışında saklanır. Hatırlamak istediğimizde ise bu durum bilinçli farkındalığa dönüştürülür. Ancak sadece kısa ve uzun süreli bellekteki anılarımız geri getirilebilir biçimdedir. Bunun nedeni duyusal hafızanın , anılarımızın ulaştığı ilk aşama olmasından kaynaklanır.

Bilgiler kodlandıktan ve depolandıktan sonra kullanılabilmesi için geri alma kısmına geçilir. Geri alma arabanızı nereye parkettiğinizi hatırlamaktan yeni beceriler öğrenmeye kadar günlük hayatta çok büyük bir alana sahiptir.

Anıları Hatırlamanın Yolları Nelerdir?

İlginizi Çekebilir! Sanal Gerçeklik Nedir? Geleceğin Sanal Dünyası

Anılarımızı uzun süreli bellekten geri çekmenin 3 türü vardır. Hafıza bu yolları, bilginin nasıl alındığına bakarak seçer.Daha detaylı anlatabilmem için önce bu 3 geri çağırma türüne bakalım.

Serbest Hatırlama  (Free Recall)

Kişi herhangi bir sırayla hatırlama eylemini gerçekleştirir. Örnek verecek olursam; Size sıralı olarak birbirinden bağımsız kelimeler söylersem ve bitirdiğimde aklınızda kalanları bana söylemenizi istersem muhtemelen ilk olarak söyleyeceğiniz kelimeler, listedeki son ya da ilk söylediğim kelimeler olacak. Arada kalan maddeler için hafızanızı biraz daha zorlamanız gerekecek. Bunun nedeni hafızamızın bir listedeki  ilk ve son maddeleri daha iyi  hatırlama eğiliminde olmasındandır. Araştırmacılar bu olaya öncelik ve sonralık etkisi adını vermişler.

İpuçlu Hatırlama (Cued Recall)

İpucu ya da klavuz kullanarak listenin hatırlanmasına ipuçlu hatırlama denir. Az önce verdiğim örnekte de dediğim gibi listenin arasındaki maddeleri hatırlamakta genel olarak zorlansınız. Peki ya kelimelerin baş harflerini söylerlersem? İşte o zaman hatırlamanız daha da kolaylaşır.

İpuçları, silindiğini düşündüğümüz anıları daha kolay hatırlamamızı sağlar. Yani bu da demek oluyor ki derinlerdeki anıları geri çağırma konusunda serbest hatırlamaya göre daha çok ön planda. Özellikle anılarımız bir işaretle bağlantılıysa, ipuçlu hatırlama hemen devreye girer.

 Seri Hatırlama  (Seried Recall)

Bu hatırlama türümüzde ise zaman ele alınıyor. Yani olaylar kronolojik sırayla anlatıldığında bir sonraki anının hatırlanması daha kolay bir hal alıyor. Yine örneğimizle bağdaştıracak olursak; listeden size bir kelime söylersem, sizin sonraki kelimeyi tahmin etmeniz ve tahmininizin doğru olması yüksek bir olasılık olacaktır.

Dilinin Ucunda Fenomeni Nedir?

İlginizi Çekebilir! Fotoğraf Makinesinin İcadı ve Tarihteki İlk Fotoğraflar

Tüm bu hatırlama türlerine rağmen hatırlayamadığımız ya da hatırlamakta zorlandığımız pek çok anımız vardır. Üstelik bazen hatırlamamız gereken şeyler, beynimizin içindedir ama bir türlü ağzımızdan çıkmaz. İşte bunun adına ”Dilinin Ucunda fenomeni” denir.

Bu fenomen bir hayli rahatsız edicidir. Öyle ki söylemek istediğimiz kelimenin ilk harfi ya da benzer vurguları sürekli beynimizin içinde dolanır ama biz bir türlü o kelimeyi söyleyemeyiz. Bu rahatsız edici durum, gençlerde haftada en az bir kez ortaya çıkıyorken yaşlılarda 2 ila 4 arasında değişebilir. İstediğimiz kelimeye ulaşamamamızın nedeni ise hafızayı tetikleyecek olan ipucunun olmamasıdır.

Özellikle son bahsettiğim dilinin ucu fenomeni olayının ne kadar sinir bozucu bir durum olduğunu tekrar tekrar anlatmama gerek yok diye düşünüyorum fakat bu ve bunun gibi hafızamızın bize yaptığı küçük oyunları azaltmamız için sizlere birkaç hafıza güçlendirme tekniği derlemeye çalıştım.

Hafıza Güçlendiren Teknikler Nelerdir?

Önceki paragrafta da söylediğim gibi iyi bir odaklanma hafıza için iyi bir kod yazılımı ile doğru orantılıdır. Bir bilgiyi kısa süreli hafızadan uzun süreli hafızaya geçirmek istiyorsanız sadece o bilgiye odaklanmanız işinizi kolaylaştıracaktır.

Gruplanan bilgilerin hatırlanması daha kolaydır. Ders çalışırken ilgili terimleri bir grupta birleştirmek ya da aklınızda tutmanız gereken kitap isimlerini, kitapların kapaklarındaki renklere göre gruplamanız her zaman daha iyi bir hatırlatma aracı olacaktır.

Tekrarlama sayesinde kısa süreli hafızadan uzun süreli hafızaya geçen bir bilgi, hatırlama eylemini kolaylaştıracaktır.

Uyku sadece hafıza için değil, bedenimizin her türlü fonksiyonlara sağlıklı cevap verebilmesi için gereklidir. Kesintisiz ve kaliteli bir gece uykusu hem çocuk hem de yetişkin hafızası için oldukça destekleyici bir etkidir.

Bugün hafızayla ilgili özel bilgiler vermeye çalıştık. Umarım faydalı olmuşuzdur, bizimle kalmaya devam edin.

Kaynak: The Human Memory